Hermann von Salza był właściwym twórcą potęgi zakonu krzyżackiego. Przyczyniła się do tego niewątpliwie jego zażyła znajomość i przyjaźń z cesarzem Fryderykiem II Hohenstaufem, który powierzał mu najbardziej poufne misje dyplomatyczne. I chociaż wielki mistrz spotkał się z tego powodu z opozycją wśród braci zakonnych, to właśnie dzięki tym działaniom pozycja Krzyżaków uległa wyjątkowemu wzmocnieniu.
Herb Hermanna von Salza jako wielkiego mistrza (aut. Ronald Preuss, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic).O pierwszych wielkich mistrzach zakonu krzyżackiego mamy niewiele informacji. W 1209 roku (lub rok później) zmarł trzeci z nich – Henryk Bart (1208-1209). Na czwartego wielkiego mistrza wybrano wówczas Hermanna von Salzę (1209-1239). Pochodził on z rodziny, której siedziba znajdowała się gdzieś w okolicach Langensalza. Ród ten zaliczał się do ministeriałów zależnych od landgrafów Turyngii i palatynów Saksonii. Ojcem późniejszego wielkiego mistrza był Burchard von Salza. Wiadomo, że Hermann miał dwóch braci – Gunthera i Hugona. W trójkę pojawiają się oni w dokumencie z 1174 roku. O innych koligacjach rodzinnych nie mamy żadnej wiedzy. Do Królestwa Jerozolimskiego Salza przybył z Hermannem I, landgrafem Turyngii (1190-1217) w 1196 roku. Nic nie wiadomo o jego działalności aż do wyboru go na funkcję wielkiego mistrza, nie jest znana nawet data jego wstąpienia do zakonu krzyżackiego.
W pierwszym dokumencie w którym się pojawia już jako wielki mistrz (z 15 lutego 1211) nazywany jest magister hospitalis Alamannorum de Accon. W latach 1211-1212 podróżował z kanonikiem z Hildesheimu Wilbrandem von Oldenburg przez Palestynę, Syrię, Armenię i Cypr. W czasie podróży spotkał się z królem Małej Armenii Leonem II (1187-1219), który podarował zakonowi twierdzę Amudain, dając mu tym samym możliwość tworzenia terytorium na obrzeżach tego państwa powiązanego sojuszem z państwami krzyżowców. Trzeba pamiętać, że Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie nie mógł się wówczas jeszcze równać z templariuszami czy joannitami. W 1211 roku nowy wielki mistrz musiał stawić czoło skardze templariuszy, którzy chcieli zakazać niemieckiemu zakonowi noszenia białych płaszczy z czerwonym krzyżem. Zawarto kompromis, na mocy którego jego współbracia mogli nosić angielskie sukno, ale mieli zakaz używania płaszczy białego koloru. Dopiero w 1218 roku cesarz Fryderyk II uzyskał dla Zakonu ostateczne zezwolenie papieskie na noszenie białych płaszczy z czarnym krzyżem.
Wśród wodzów piątej krucjaty
Hermann von Salza (XVII wiek, domena publiczna).Krzyżacy dość szybko znaleźli sobie mocnego protektora właśnie w osobie Fryderyka II, cesarza oraz króla Niemiec i Sycylii. Obdarzył on zakon dobrami i przywilejami ochronnymi a także skłonił wasali i ministeriałów do dokonywania donacji na rzecz Zakonu. Ten ambitny władca wciągnął Krzyżaków w swoje polityczne rachuby. Fryderyk i wielki mistrz po raz pierwszy spotkali się w Norymberdze w 1216 roku. Musiało wówczas dojść do układów o dalekosiężnym znaczeniu, gdyż od tego czasu Hermann von Salza był w stałym sojuszu z Fryderykiem II. Nie mógł jednak dłużej przebywać na Sycylii. Zbliżała się piąta wyprawa krzyżowa (1217-1221), a Krzyżacy, podobnie jak inne zakony, mieli wziąć w niej czynny udział. Wraz z królem Andrzejem II Węgierskim (1205-1235) i margrabią Leopoldem VI Austriackim (1198-1230), Salza wybrał jako cela ataku krzyżowców deltę Nilu. W przewlekłych walkach o port Damietta (zdobyty w 1220 roku) Krzyżacy wyróżnili się, kładąc w ten sposób podwaliny pod rosnącą renomę Zakonu. Po upadku Damietty wielu krzyżowców uważało dalszy marsz na Kair za miraż, który spowoduje klęskę krucjaty, zwłaszcza, że sułtan Al-Kamil proponował pokój i zwrot świętych miejsc w Palestynie krzyżowcom. Hermann von Salza na radzie wojennej forsował pomysł, aby przyjąć warunki ajjubidzkiego władcy Egiptu. Nie był jednak w stanie przeforsować swojego stanowiska wobec oporu innych zakonów rycerskich oraz legata papieskiego. Salza nie działał całkiem bezinteresownie. Swoje poparcie dla króla jerozolimskiego kazał sobie opłacić przekazaniem zakonowi senioratu Joscelin, na północ od Akki.
Wojska egipskie okrążyły ostatecznie armię krzyżowców, a jednocześnie flota sułtana odcięła ich od Damietty. Większość armii zmuszona została do kapitulacji. Powaga wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego osiągnęła taki poziom, że jako pośrednik i poręczyciel stał się on pożyteczny nawet dla sułtana. W 1221 roku krzyżowcy opuścili Damiettę i powrócili do Akki. Miraż o łatwym podboju Egiptu się rozwiał. Mimo, że piąta krucjata zakończyła się niepowodzeniem, uczyniła zakon krzyżacki znanym wśród europejskich krzyżowców i przyniosła mu uznanie. Wielu feudałów było tak oczarowanych dzielnością braci-rycerzy i ich charytatywną działalnością, że w swych krajach zaczęli nadawać zakonowi liczne posiadłości. Król angielski, będący pod wrażeniem zaangażowania braci pod Damiettą, zarządził wypłacanie im renty. Dzięki piątej wyprawie zakon krzyżacki oraz jego mistrz stali się znani i cenieni w całej Europie. Od tego czasu zaczęło się nim interesować europejskie rycerstwo.
Między cesarzem a papieżem
Pomnik Fryderyk II w Neapolu (fot. Neapolis 93, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported).W 1220 roku Hermann von Salza wyruszył do Italii, by uczestniczyć w cesarskiej koronacji króla Fryderyka II. W tym okresie, od grudnia 1220 roku do marca 1221 roku, papież Honoriusz III (1216-1227) wystawił zakonowi pięćdziesiąt siedem przywilejów, m.in. pozwolił lub potwierdził egzempcję Zakonu od sądowniczej władzy biskupiej i bezpośrednie podporządkowanie papieżom, nadał prawo do grzebania na cmentarzach zakonnych także osób spoza wspólnoty, prawo do zbierania jałmużny, a także zajmowania wakujących kościołów zakonnych. Mając takie przywileje Krzyżacy powoli zaczęli dorównywać pozycją templariuszom i szpitalnikom. Najważniejsze były jednak stosunki z cesarzem Fryderykiem II. Salza nie mógł działać przeciwko papieżowi, musiał więc lawirować pomiędzy obiema potęgami ówczesnej Europy.
Papież w tym czasie upierał się przy spełnieniu przez Fryderyka obietnicy wyprawy krzyżowej, którą ten obiecał przy koronacji cesarskiej. W tej sytuacji Krzyżakowi wydawało się, że uzyska kompromis w sporze pomiędzy papieżem i cesarzem. W sierpniu 1227 roku w Brindisi zebrało się liczne wojsko krzyżowe. Wybuchła jednak zaraza, w której poważnie zachorował cesarz Fryderyk II, który w celach leczniczych wycofał się z udziału w wyprawie. Chorobę cesarza papież uważał za wymówkę i dlatego rzucił na niego klątwę. Ostatecznie cesarz Fryderyk II wyruszył na krucjatę w końcu czerwca 1228 roku. Papiescy wysłannicy żądali, by cesarza traktować jako wiarołomcę i wyklętego. Hohenstaufa nie poparli ani patriarcha Jerozolimy, ani też joannici i templariusze. Wielki mistrz zakonu krzyżackiego próbował załagodzić konflikt, aktywnie popierając Fryderyka II. W obliczu takiego położenia Zakon Krzyżacki nabrał dla cesarza szczególnego znaczenia.
Fryderyk II zrezygnował z działań wojennych i postawił na rokowania z egipskim sułtanem Al-Kamilem. Osiemnastego lutego 1229 roku osiągnięto porozumienie, zgodnie z którym chrześcijanie otrzymali Jerozolimę łącznie z Betlejem oraz z korytarzem do Jaffy, a ponadto Nazaret, zachodnią Galileę, Montfort, Toron i muzułmańskie obszary wokół Sydonu. Muzułmanie mieli otrzymać swobodny dostęp do swych świętych miejsc na Górze Świątynnej. Mury Jerozolimy Fryderyk II nakazał wznieść od nowa. Układ i pokój miał obowiązywać dziesięć lat, jednak nie dotyczył księstwa Antiochii i Trypolisu. Muzułmanie czuli, że zdradzono ich interesy. Patriarcha Jerozolimy obłożył to miasto interdyktem, gdyż podejrzewano, że Fryderyk II chciał koronować się w nim na króla, a w rzeczywistości mógł jedynie występować jako regent swego syna Konrada.
Wierny sprzymierzeniec
Hermann von Salza (XVII/XVIII wiek, domena publiczna).Siedemnastego marca 1229 roku Fryderyk II wraz z Hermannem von Salzą wkroczył do Jerozolimy. Za radą wielkiego mistrza cesarz, jako osoba ekskomunikowana, następnego dnia nie uczestniczył w liturgii. Później jednak Fryderyk II w towarzystwie zakonnika udał się do kościoła Grobu Pańskiego. Cesarz nałożył sam sobie koronę i wstąpił na tron króla Jerozolimy. Ponownie za radą wielkiego mistrza ceremonia została skrócona, aby uprzedzić zarzuty ze strony papieża i patriarchy oraz usunąć oparcie dla krytyki. Po ceremonii koronacji Hermann von Salza odczytał sformułowane przez cesarza po łacinie pismo usprawiedliwiające. Wielki mistrz odważył się w ten sposób na bardzo wiele, stając się jednocześnie dla cesarza ważną podporą jego panowania i polityki.
Opowiedzenie się za Fryderykiem II opłaciło się zakonowi. Cesarz dopomógł Krzyżakom uzyskać większą część senioratu Joscelin i baronii Toron. Prawdopodobnie to dziedzictwo, wraz z portowym miastem Tyr, Hermann von Salza pragnął rozbudować w stałe terytorium zakonne. Nie doszło jednak do tego, ponieważ ambitne plany rozbiły się o opór miejscowej szlachty. Z kolei w samej Jerozolimie Fryderyk II przekazał zakonowi liczne posiadłości, stąd też Krzyżacy od tego czasu podkreślali swoje relacje ze Świętym Miastem.
Cena jaką płacili Krzyżacy za poparcie polityki cesarza była znaczna. Zakon w dużej mierze stracił swoją niezależność. Więź z Hohenstaufami wzmocniła istniejącą od początku tendencję, by przyjmowanie nowych członków ograniczyć do rycerstwa niemieckiego. Związanie się z cesarzem umożliwiło jednak rozprzestrzenienie się Zakonu w Rzeszy Niemieckiej oraz w Europie Środkowej.
W poszukiwaniu własnego państwa
W 1211 roku król Andrzej II Węgierski wezwał Krzyżaków na Węgry, podarował im ziemię Borsa w Siedmiogrodzie i powierzył zadanie zabezpieczania granic naprzeciw Połowcom. Wkrótce po swym przybyciu zakonnicy wznieśli twierdzę na granicy. Początkowa aprobata króla węgierskiego szybko się skończyła. Po powrocie ze swej wyprawy krzyżowej w 1218 roku odebrał on zakonowi wszystkie dobra, jednak po ugodzie w 1222 roku zwrócił mu je. Król Andrzej ostatecznie przepędził zakon krzyżacki ze swego kraju w roku 1225. Zawiodły wszelkie próby ponownego zawładnięcia tym terytorium przy pomocy papieża i innych znaczących osób. Król trzymał się swej decyzji, ponieważ słusznie podejrzewał, że w ziemi Borsa, tak jak na innych nowo zdobytych obszarach, zakon zechce rozbudowywać własne, niezależne panowanie.
Hermann von Salza - figura z dziedzińca Zamku Średniego w Malborku (fot. Jan Jerszyński, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic).Nie upłynęło wiele czasu, a porównywalną okazję Hermann von Salza otrzymał z innej strony. Już w 1225 roku książę Konrad Mazowiecki miał przez posłańca przedstawić wielkiemu mistrzowi swoją propozycję osiedlenia Krzyżaków na pograniczu Prus i Mazowsza. Nie wiadomo, jaka była dokładna treść oferty. W marcu 1226 roku cesarz Fryderyk II miał potwierdzić w Rimini w tzw. Złotej Bulli przekazanie zakonowi krzyżackiemu ziemi chełmińskiej, a ziemię Prusów, jako ziemię niczyją, miał mu przekazać mocą cesarskiego autorytetu. Według nowszych badańZłota Bulla została sporządzona dopiero w 1235 roku i wtedy przekazana wielkiemu mistrzowi. W 1228 roku książę Konrad Mazowiecki przekazał Krzyżakom ziemię chełmińską. W 1230 roku nad Wisłą pojawili się pierwsi bracia zakonni. Liczba braci-rycerzy nie mogła być wielka, ale wystarczyła do utrzymania obu grodów przy twierdzy na lewym brzegu Wisły przed najazdami Prusów.
Krzyżacy stali się zakonem narodowym jakim nie byli joannici i templariusze. Ścisła więź z wyklętym władcą szybko wywołały w samym zakonie krytykę. Hermann von Salza doświadczył w końcu tego, że jego wysiłki zmierzające do wyrównania relacji pomiędzy papieżem i cesarzem rozbiły się o opór Związku Lombardzkiego miast północnej Italii. Odrzuciły one żądania Fryderyka II i mogły liczyć na poparcie papieża, który dwudziestego marca 1239 roku po raz drugi wyklął swego przeciwnika. Tego samego dnia zmarł w Salerno krzyżacki wielki mistrz.
Hermann von Salza doprowadził swój Zakon do rozkwitu, a udało mu się to tylko dzięki wsparciu dynastii Hohentaufów. Zaczynając skromnie, po trzydziestu latach uzyskał pozycję równą szpitalnikom i templariuszom. Wraz z jego śmiercią w 1239 roku znikły możliwości kompromisu pomiędzy papieżem a cesarzem. Jego następcy nie mogli kontynuować tego rodzaju polityki, gdyż większość kolejnych wielkich mistrzów nie miało jego zręczności politycznej.
Zobacz też:
- Fryderyk II Hohenstauf - ostatni taki cesarz
- Fryderyk II Hohenstauf i dezintegracja idei krucjaty
- „Głos z wysokości”. Templariusze i ich upadek
- Lokacja Torunia i Chełmna 1233 r. czyli o początkach władztwa krzyżackiego w Prusach
- Joannici – Kawalerowie Rodyjscy i Maltańscy
- Od castrum do zamku. Twierdze krzyżowców w średniowiecznej Palestynie
- Templariusze: chwała i upadek
- Templariusze. Początki zakonu
Bibliografia:
- Biskup Marian, Labuda Gerard, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach: gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia, wyd. 2, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1988.
- Boockmann Hartmut, Zakon Krzyżacki. Dwanaście rozdziałów jego historii, przeł. Robert Traba, Niemiecki Instytut Historyczny – Volumen, Warszawa 1998.
- Dygo Marian, Studia nad początkami władztwa zakonu niemieckiego w Prusach (1226-1259), Instytut Historyczny UW, Warszawa 1992.
- Labuda Gerard, Studia krytyczne o początkach Zakonu Krzyżackiego w Prusach i na Pomorzu. Pisma wybrane, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007.
- Militzer Klaus, Historia zakonu krzyżackiego, przeł. Ewa Marszał, Jerzy Zakrzewski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.
- Pizuński Paweł, Poczet wielkich mistrzów krzyżackich, Marpress, Gdańsk 1997.
- Warmiński Jan, Herman von Salza [w:] Encyklopedia katolicka, t. 6, red. Jan Walkusz, Stanisław Janeczek, Stanisław Wielgus, Stanisław Fita, Jerzy Misiurek, Marian Rusecki, Antoni Stępnień, Anzelm Weiss, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1993, s. 764.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
Wolna licencja – ten materiał został opublikowany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
Redakcja i autor zezwalają na jego dowolny przedruk i wykorzystanie (również w celach komercyjnych) pod następującymi warunkami: należy wyraźnie wskazać autora materiału oraz miejsce pierwotnej publikacji – Portal historyczny Histmag.org, a także nazwę licencji (CC BY-SA 3.0) wraz z odnośnikiem do jej postanowień. W przypadku przedruku w internecie konieczne jest także zamieszczenie dokładnego aktywnego odnośnika do materiału objętego licencją.
UWAGA: Jeśli w treści artykułu nie zaznaczono inaczej, licencja nie dotyczy ilustracji dołączonych do materiału – w kwestii ich wykorzystania prosimy stosować się do wskazówek w opisie pod zdjęciami, lub – w razie ich braku – o kontakt z redakcją: redakcja@histmag.org
Źródło
Komentarze
Prześlij komentarz